Spontani neuromotorni razvoj - vreme javljanja, redosled i kvalitet ponašanja
Psihomotorni razvoj se odvija neprekidno prema određenim zakonitostima. Suvišno je napomenuti da se spontani normalni neuromotorni razvoj novorođenčeta, odojčeta i malog deteta odnosi na vreme javljanja, redosled i kvalitet obrazaca, stavova, pokreta i složenijih neuromotornih, senzomotornih i psihomotornih kompleksa koji se na bazi maturacije CNS-a javljaju u regularnoj razmeni odojčeta i malog deteta i njegove sredine, odnosno koji se javljaju kada je ova razmena obezbeđena.
Uzrasne norme
Iako svakako mogu postojati izvesne individualno određene varijacije, normalni neuromotorni razvoj novorođenčeta, odojčeta i malog deteta dominantno i univerzalno pokazuje određene pravilnosti, tako da su, na osnovu posmatranja hiljadu dece, napravljeni standardi uzrasta u kojima dete savladava pojedine motorne funkcije i veštine i ovi standardi se koriste za procenu Minhenskom funkcionalnom razvojnom dijagnostikom (MFRD).
Motorni razvoj odojčeta - promene dominacije tonusa fleksora i ekstenzora
U prvoj godini mišićni tonus se menja u odnosu na dominaciju fleksora ili ekstenzora, tako što postoje dve faze dominacije fleksora i dve faze dominacije ekstenzora: do šeste nedelje preovlađuje tonus fleksora, zatim od sedme nedelje do četvrtog meseca tonus ekstenzora da bi od petog do devetog meseca ponovo dominirao tonus fleksora, a zatim ponovo tonus ekstenzora.
Motorni razvoj odojčeta - tri vrste razvoja kretanja
U prvoj godini možemo govoriti o tri vrste razvoja kretanja: o razvoju kretanja na trbuhu koji dovodi do puzanja, kretanju na leđima koje dovodi do sedenja i o razvoju kretanja na boku koje dovodi do hodanja.
Trimenoni – tromesečja
Psihomotorni razvoj odojčeta može se posmatrati kroz promene koje se dešavaju tokom četiri trimenona prve godine. Podela na trimenone je kalendarska, ali se u svakom trimenonu u spontanom neuromotornom razvoju odojčeta dešavaju značajne promene u neuromotornom sazrevanju koje dovode do kvalitativno različitih obrazaca stavova i pokreta u položaju supinacije (leži na šaci i podlaktici ispitivača okrenuto trbuhom i licem nadole, dok mu ruke i noge vise sa strane) i položaju pronacije (leži na stomaku) na kraju svakog trimenona.
Kraj prvog trimenona - tromesečja
Na kraju prvog trimenona u položaju pronacije odojče je u stanju da se osloni na laktove i karlicu, odiže glavu i rameni pojas od podloge, okreće glavu levo-desno i težinu tela pomera ka pupku.
U položaju supinacije na kraju prvog trimenona beba sigurno leži na podlozi - ostvaruje ravnotežu na leđima, drži savijene noge i igra se sa šakama - dovodi ih do usta.
Kraj drugog trimenona - tromesečja
Na kraju drugog trimenona u položaju na trbuhu dete se oslanja na otvorene šake i na karlicu, laktovi su opruženi, kičmeni stub je opružen, težina tela se pomera ka karlici. Prema MFRD, 90% dece u 23. nedelji savladava oslonac šaka-karlica.
U položaju na leđima na kraju drugog trimenona odojče otkriva šakama svoja stopala, diže noge ispred tela i isteže slabinski deo kičme i jača trbušne mišiće.
Kraj trećeg trimenona - tromesečja
Na kraju trećeg trimenona odojče u položaju na trbuhu može da baulja. Beba na savijenoj podlaktici laktovima povlači telo u stranu i napred, lako odiže stomak od podloge, a noge vrlo malo učestvuju u ovom kretanju. Prema MFRD, 90% beba to radi u 39. nedelji života.
Na kraju trećeg trimenona, u položaju na leđima, beba je stanju da se uspravi u bočni sedeći položaj i oslanja se na šaku i na taj način se približava prirodnom sedećem položaju. Pri pokušajima puzanja beba se postavlja u kosi sedeći položaj sa savijenim nogama, težina tela je na strani koja leži dole i beba se oslanja na otvorene šake.
Kraj četvrtog trimenona - tromesečja
Na kraju četvrtog trimenona, odnosno sa godinu dana, dete puzi koordinisano, puzi preko prepreka, puže uz stepenice, postiže medveđi hod (oslonac šaka-stopalo), stoji samostalno i počinje da hoda.
Na kraju četvrtog trimenona odojče je preko bočnog sedećeg položaja i kosog sedećeg položaja ovladalo stabilnim sedećim položajem na podu. Prema MFRD 90% dece je moglo u 43. nedelji da sedi; 75% dece ovog uzrasta stoji samo oko 5 sekundi, a krajem 12. meseca, 90% dece hoda uz delove nameštaja i pravi korake napred kada se drži za ruku.
Spontano menjanje položaja - uslov uspostavljanja motornih obrazaca
Neophodno je odojčetu omogućiti spontano menjanje položaja i savladavanje osnovnih motornih obrazaca što se najbolje postiže stavljanjem bebe na pod ili u ogradicu. Korišćenje raznih pomagala kao što su razne vrste stolica, a posebno dubak, ometa spontani motorni razvoj i usporava ga.
Motorni razvoj u drugoj godini i trećoj godini i samostalnost
Uznapredovale statomotorne funkcije i počeci lokomocije krajem prve godine, razvijaju se dalje tokom druge i treće godine, uspostavljanjem novih i znatno složenijih veština koje integrišu motorna postignuća i senzomotorne funkcije. Ove veštine, vođene narastajućom radoznalošću kao dominantnom karakteristikom ovog perioda, omogućuju detetu doživljaje zadovoljstva kroz otkrivanje prostora i kroz povećanje spretnosti u novim veštinama. Pre svega, u ovom periodu, radi se o usavršavanju statomotorne funkcije u različitim modalitetima i osvajanju novih dimenzija prostora. Postignuća na putu samostalnog osvajanja prostora i nova motorna spretnost koja omogućuje sasvim nova iskustva sa predmetima, prožimaju se emocionalnim sadržajima, u funkciji su uspostavljanja detetove autonomije i predstavljaju podlogu potrebe za inicijativom i igrom koje sumiraju sva psihomotorna postignuća u periodu malog deteta.
Motorna postignuća u drugoj i trećoj godini
Sa 12 i po meseci, 50% dece ide samo desetak koraka, sa 13 meseci 50% dece uspeva da se saginje i da se uspravi, sa 13 i po meseci juri unaokolo, a sa 14 i po meseci pravi tri koraka unazad.
Penjanje uz stepenice kada se drži za obe ruke savladava 50% dece na uzrastu od 15 meseci, a silaženje niz stepenice držano za obe ruke sa 16 meseci savladava 50% dece. Na uzrastu od 16 meseci, 50% dece može i da šutne loptu bez držanja za ruke. Penjanje uz stepenice sa pridržavanjem preko jedne ruke savladava 50% dece na uzrastu od 17 meseci, a silaženje niz stepenice pridržavano za jednu ruku 50% dece savladava na uzrastu od 19 meseci.
Sa 24 meseca, 50% dece može da skakuće; sa 25 meseci 50% dece ide uz stepenice, praveći korak kada se drži za jednu ruku; a sa 26 meseci, da silazi niz stepenice bez
držanja i bez držanja može da stoji na jednoj nozi do jedne sekunde; sa 27 meseci, uspeva da napravi pet koraka hodajući po liniji, a sa 29 meseci, 50% dece, silazeći niz stepenice pravi korak kada se drži za jednu ruku.
Sa 30 meseci, 50% dece može da napravi tri koraka oslanjajući se na jastučiće tabana, sa 33 meseca naizmeničnim korakom preskače visinu od 5 cm, a sa 34 meseca, preskače visinu od 20 cm.
Članak je preuzet iz knjige: Tretman poremećaja psihomotornog razvoja. Cerebralno ugroženo dete i dete sa cerebralnom paralizom i srodnim stanjima.
Specijalna bolnice za cerebralnu i razvojnu neurologiju je kao izdavač dala dozvolu za objavljivanje članka, na čemu se ovom prilikom zahvaljujemo. Cilj objavivanja serijala iz ove knjige je da se sadržaj učini dostupnim onima kojima je i prvenstveno namenjen, na savremen i praktičan način i nema nikakav komercijalni efekat.
Autor: Ljiljana Radovanović
